Αρχαία Στάγειρα, γενέτειρα Αριστοτέλη, ανασκαφές, χάρτης, αξιοθέατα

Αρχαία Στάγειρα. Η γενέτειρα του Αριστοτέλη

Η θέση των αρχαίων Σταγείρων
ασημένιο νόμισμα Σταγείρων Τα αρχαία Στάγειρα βρίσκονται περί τα 500 μ. ΝΑ του σημερινού οικισμού της Ολυμπιάδας, πάνω σε μια μικρή, ορεινή και όμορφη χερσόνησο που ονομάζεται «Λιοτόπι». Η πόλη καταλάμβανε και τους δύο λόφους αυτής της χερσονήσου, τον παραθαλάσσιο δηλ. Βόρειο κι ένα μεγαλύτερο Νότιο, που χωρίζονται μεταξύ τους με χαμηλό αυχένα. Η θέση της πόλης, που είναι σ' όλους γνωστή ως η πατρίδα του Αριστοτέλη, ταυτίζεται με βεβαιότητα τόσο από τις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων, όσο και από τις έρευνες σύγχρονων μελετητών.
Η χερσόνησος των αρχαίων Σταγείρων με την Ολυμπιάδα αριστερά. Σο βάθος η νησίδα Κάπρος Οι αρχαίες μαρτυρίες είναι σαφείς:
Δίνουν την απόσταση της πόλης από την αρχαία Άκανθο νοτιότερα, αναφέρουν ότι αυτή ήταν παραθαλάσσια και, το σημαντικότερο, τις περισσότερες φορές μιλούν για ένα μικρό νησάκι απέναντι από τα Στάγειρα, που έφερε το όνομα «Κάπρος». (Το ίδιο όνομα παραδίδεται και για το λιμάνι της αρχαίας πόλης, που πιθανότατα ταυτίζεται με τον κόλπο της Ολυμπιάδας, ενώ και τα νομίσματα των Σταγείρων έφεραν παράσταση κάπρου). Το μοναδικό πράγματι νησάκι που υπάρχει στην περιοχή είναι ο σημερινός «Καυκανάς», που απέχει μόλις 1,5 μίλι από την αρχαία πόλη. Σήμερα είναι ακατοίκητο και μαζεύει όλους τους γλάρους της περιοχής, από τα ερείπια όμως που υπάρχουν εκεί, φαίνεται ότι είχε κατοικηθεί από τα κλασικά μέχρι και τα μεσοβυζαντινά χρόνια. Πιο χαρακτηριστικά από τα ερείπια αυτά είναι δύο μεγάλες υδατοδεξαμενές κι ένα οικοδόμημα των βυζαντινών χρόνων που βρίσκονται στο δυτικό άκρο του νησιού.
Η Ολυμπιάδα από ψηλά Μικρό αλλά πανέμορφο χωριό 650 κατοίκων, κτισμένο από πρόσφυγες που ήλθαν από την Αγ. Κυριακή της Μ. Ασίας το 1923. Όταν εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες εδώ, βρήκαν οικισμό με 10 περίπου αγροτικές οικογένειες. Η μικρή περιοχή που τους παραχωρήθηκε ήταν βαλτώδης και μαστιζόταν από ελονοσία. Από την αρρώστια αυτή χάθηκε το 1/3 περίπου του αρχικού προσφυγικού πληθυσμού, ενώ ένα μεγάλο μέρος του διασκορπίστηκε σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης.
Σύμφωνα με μια τοπική παράδοση, το όνομα του χωριού προέρχεται από την Ολυμπιάδα, τη μητέρα δηλαδή του Μ. Αλεξάνδρου, την οποία ο βασιλιάς Κάσσανδρος είχε εξορίσει στ' Αρχαία Στάγειρα ή, κατ' άλλους, στο παρακείμενο νησάκι «Κάπρος». Αν και η πληροφορία είναι ανεπιβεβαίωτη, δεν αποκλείεται να κρύβει κάποια ιστορική αλήθεια.
Η νησίδα Κάπρος Το σημερινό χωριό, κτισμένο κατά μήκος μιας όμορφης παραλίας, απλώνεται στον μυχό ενός φυσικού λιμανιού. Πλαισιώνεται από καταπράσινα βουνά και μαγευτικές παραλίες υπέροχα συνδυασμένα, που προσελκύουν πλήθος επισκεπτών κατά τους θερινούς κυρίως μήνες.
Κάθε καλοκαίρι επίσης, στην γιορτή της προστάτιδας Αγίας Κυριακής, οργανώνονται πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, όπως και ημερίδα, με θέμα τη ζωή και το έργο του Μεγάλου Σταγειρίτη Φιλοσόφου Αριστοτέλη.
Στα Αρχαία Στάγειρα, που βρίσκονται αμέσως νοτιοανατολικά της Ολυμπιάδας, οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1990, με χρηματοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Πολιτισμού, αλλά και με τη συμμετοχή της Κοινότητας Ολυμπιάδας. Από τότε και κάθε καλοκαίρι οι έρευνες συνεχίσθηκαν μέχρι και το 2000.
Επιβλέπουσα υπηρεσία είναι η ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης με επικεφαλής τον
Δρ. Αρχαιολόγο κ. Σισμανίδη Κώστα.

Ιστορικά δεδομένα για τα Στάγειρα
Τα κτίσματα του Βόρειου Λόφου Η πόλη ιδρύθηκε περί το 655 π.Χ., από Ίωνες αποίκους της νήσου Άνδρου, ενώ λίγο αργότερα έφθασαν άποικοι και από τη Χαλκίδα.
Μετά τους περσικούς πολέμους έγιναν και τα Στάγειρα μέλος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, συνεισφέροντας στο κοινό ταμείο.
Κατά τον Πελοποννησιακό όμως πόλεμο και συγκεκριμένα το 424 π.Χ., η πόλη αποστάτησε από τους Αθηναίους και συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες. Το γεγονός εξόργισε τους Αθηναίους, οι οποίοι κι έσπευσαν να πολιορκήσουν την πόλη, δίχως όμως αποτέλεσμα.

Τμήμα αρχαίου σπιτιού Αργότερα τα Στάγειρα προσχώρησαν στο Κοινό των Χαλκιδέων, στη συνομοσπονδία δηλ. όλων των πόλεων της Χαλκιδικής, που είχε έδρα την Όλυνθο.
Το 349 π.Χ. η πόλη πολιορκήθηκε και στη συνέχεια υπέκυψε στο βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β΄, ο οποίος και την κατέστρεψε ολοσχερώς, για να την επανιδρύσει όμως λίγα χρόνια αργότερα ο ίδιος, προς τιμήν του Αριστοτέλη.
Φαίνεται όμως ότι η καταστροφή αυτή από τον Φίλιππο σηματοδότησε ήδη την αρχή της παρακμής της πόλης, η οποία άρχισε να φθίνει συνεχώς. Έτσι, ο γεωγράφος Στράβων, που έζησε στα χρόνια του Χριστού, σημειώνει ότι στην εποχή του τα Στάγειρα ήταν ήδη ερημωμένα.
Χίλια περίπου χρόνια αργότερα, αναφέρεται η ύπαρξη, στην ίδια θέση, ενός μικρού μεσαιωνικού κάστρου, που έφερε το όνομα «Λιβασδιάς» και αργότερα «Λιψάσδα». Στο κάστρο αυτό ανήκουν προφανώς τα λίγα κτίσματα στην κορυφή του Βόρειου Λόφου, καθώς και το βυζαντινό τείχος που φράσσει, στην αρχή του, τον ίδιο λόφο.
Μας παραδόθηκε και η πληροφορία ότι, στα κλασικά χρόνια, τα Στάγειρα έφεραν και το όνομα Ορθαγορία, άποψη όμως που είναι εσφαλμένη, κυρίως επειδή πόλη με αυτό το όνομα υπήρχε κοντά στη Μαρώνεια της Θράκης.

Η γενέτειρα του Αριστοτέλη
Γεννήθηκε στα Στάγειρα το 384 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Νικόμαχος, γιατρός του βασιλιά Αμύντα Β΄ και μητέρα του η Φαιστίς ή Φαιστιάς. Οι γονείς του πέθαναν νωρίς και τη φροντίδα του μικρού Αριστοτέλη ανέλαβε ο Πρόξενος, συγγενής του από τον Αταρνέα, μια πόλη της Μυσίας. Σε ηλικία 18 ετών κατέβηκε από τα Στάγειρα στην Αθήνα, όπου και φοίτησε για 20 ολόκληρα χρόνια στην Πλατωνική Ακαδημία, μέχρι δηλ. το θάνατο του Πλάτωνα το 347 π.Χ.
Λίγο πριν ο Αριστοτέλης είχε ιδρύσει σχολή στην Άσσο της Τρωάδας, ως παράρτημα της Ακαδημίας. Τότε παντρεύτηκε και την Πυθιάδα από τον Αταρνέα. Στην περιοχή της Τρωάδας έμεινε 3 χρόνια και κατόπιν πέρασε στη Λέσβο, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον Θεόφραστο, τον οποίο και άφησε αργότερα διάδοχο στη σχολή της Αθήνας. Στη Λέσβο έμεινε 2 χρόνια, μέχρι δηλ. το 343 π.Χ., οπότε και τον κάλεσε στην Πέλλα ο Φίλιππος Β΄, ως δάσκαλο του γιου του Αλεξάνδρου.
Η εκπαίδευση του Αλεξάνδρου κράτησε 3 χρόνια, μέχρι δηλ. το 340 π.Χ. Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης αποσύρθηκε στα Στάγειρα, όπου και ξαναπαντρεύτηκε, αυτή τη φορά με τη συμπατριώτισσα του Χερφυλλίδα (ή Ερπυλλίδα). Στην Αθήνα επέστρεψε το 335 π.Χ., οπότε και ίδρυσε δική του σχολή, το Λύκειο, που αργότερα ονομάστηκε Περίπατος. Διηύθυνε τη σχολή αυτή για 12 χρόνια, διάστημα στο οποίο συντελέστηκε ολόκληρο το θαυμαστό του έργο.
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του «επί ασεβεία» και κατέφυγε στη Χαλκίδα, όπου είχε ένα κτήμα, κληρονομιά από τη μητέρα του. Εκεί στη Χαλκίδα και σε ηλικία 63 ετών, τον βρήκε ο θάνατος σ' ένα χρόνο, το 322 π.Χ. Άφησε δύο παιδιά, την Πυθιάδα και το Νικόμαχο.
Σύμφωνα με μια μεταγενέστερη γραπτή παράδοση, ένα χρόνο μετά το θάνατο του Αριστοτέλη στη Χαλκίδα, οι Σταγειρίτες μετέφεραν επισήμως κι έθαψαν τα οστά του μέσα στην πόλη τους. Αναφέρεται ότι έγινε τότε μεγαλοπρεπής τελετή, ότι ιδρύθηκε μεγάλος βωμός στον τάφο του φιλοσόφου και ότι καθιερώθηκε προς τιμήν του ετήσια γιορτή, τα «Αριστοτέλεια». Σήμερα γίνονται προσπάθειες για την αναβίωση της μεγάλης αυτής γιορτής των «Αριστοτέλειων». Οι πρώτες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις έγιναν ήδη το καλοκαίρι του 1996 και σημείωσαν μεγάλη επιτυχία.

Το ιστορικό των ανασκαφών
Πριν αρχίσουν οι ανασκαφές στ' αρχαία Στάγειρα, ορατά ήταν μόνον τα ίχνη της μεσαιωνικής κατοίκησης στο Βόρειο Λόφο (κυρίως το βυζαντινό διατείχισμα), ενώ από την αρχαιότερη πόλη των Σταγείρων, ελάχιστα ίχνη διακρίνονταν, μέσα στην πυκνή δασώδη βλάστηση. Είναι προς τιμήν των κοινοτικών συμβουλίων της Ολυμπιάδας ότι από χρόνια πάσχιζαν να πείσουν την Αρχαιολογική Υπηρεσία, να ξεκινήσει τις ανασκαφές στην πατρίδα του Αριστοτέλη.
Συγκρότημα δημοσίων αποθηκών Μια πρώτη, μικρής κλίμακας και ολιγοήμερη ανασκαφική προσπάθεια αναλήφθηκε το 1968 από τον τότε διευθυντή του Μουσείου Θεσσαλονίκης Φ. Πέτσα. Διενεργήθηκαν τότε έρευνες σε δύο σημεία, εκτός των ορίων της τειχισμένης πόλης: στον κολπίσκο της «Συκιάς», όπου αποκαλύφτηκαν αναλημματικοί τοίχοι της κλασικής περιόδου και στη θέση «Βίνα» (περί το 1,5 χλμ. ΝΑ των αρχαίων Σταγείρων), όπου ήρθε στο φως ένας κυκλικός πύργος.
Αφορμή γι' αυτήν την προσπάθεια είχε σταθεί τότε η ανεύρεση κυρίως ενός ημίεργου αγάλματος κούρου, που ανασύρθηκε από ιδιώτη δύτη στον κολπίσκο του «Λιοτοπιού». Χρειάστηκε να περάσουν περισσότερα από 20 χρόνια, από την πρώτη εκείνη ανασκαφική προσπάθεια, για να ξαναρχίσουν με συστηματικό πλέον τρόπο οι ανασκαφές στα Στάγειρα. Η έναρξή τους έγινε από τον γράφοντα (Δρ. Αρχαιολόγο κ. Σισμανίδη Κώστα), με δοκιμαστικές και διερευνητικές τομές, το Σεπτέμβριο του 1990. Τα ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα εκείνης της έρευναςδημιούργησαν τις ευνοϊκές προϋποθέσεις για τη συνέχιση των ανασκαφών, οι οποίες διεξήχθησαν κανονικά για μία δεκαετία.

Διαμονή
Για τη διαμονή σας στις πόλεις αλλά και διάφορες περιοχές της Χαλκιδικής, μπορείτε να κλείσετε δωμάτιο σε κάποιο από τα ξενοδοχεία ή ενοικιαζόμενα δωμάτια.
Στην Ολυμπιάδα αλλά και σε πολλές περιοχές του νησιού, υπάρχουν ξενοδοχεία, ξενώνες, ενοικιαζόμενα δωμάτια, επιπλωμένα διαμερίσματα και studios, διαφόρων κατηγοριών και τύπων, που μπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των επισκεπτών, για μια ευχάριστη και απολαυστική παραμονή.
Θα βρείτε υπέροχα ξενοδοχεία, ξενώνες και προσεγμένα ενοικιαζόμενα δωμάτια, όλων των κατηγοριών και με ποικιλία τιμών.

Διασκέδαση
Για την διασκέδασή σας στη Χαλκιδική, θα βρείτε αρκετές επιχειρήσεις εστίασης και διασκέδασης (εστιατόρια, ταβέρνες, καφέ, club κλπ.), με άριστη εξυπηρέτηση και ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών, που θα δικαιώσουν την όποια επιλογή σας.
Η Χαλκιδική, διαθέτει δεκάδες χώρους εστίασης, παραδοσιακούς, λιτούς αλλά και πολυτελείς όπου μπορείτε να γευθείτε ότι φαγητό επιθυμείτε.

Πρόσβαση
Η πρόσβαση στις διάφορες περιοχές της Χαλκιδικής, παραθαλάσσιους οικισμούς και χωριά, καθώς και επιλεγμένα καταλύματα, είναι γρήγορη και άνετη, όποιο σημείου του νησιού και αν είναι η αφετηρία σας, λόγω των μικρών αποστάσεων.
Δείτε αναλυτικά για Πρόσβαση, Χρήσιμες πληροφορίες, Μετακινήσεις

Για την διευκόλυνσή σας μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον χάρτη εύρεσης διαδρομών στο επόμενο πεδίο της σελίδας Διαδρομές με πληροφορίες για την χιλιομετρική απόσταση, το χρόνο που θα χρειαστείτε και τη διαδρομή που θα ακολουθήσετε, επιλέγοντας τα σημεία που σας ενδιαφέρουν.